Skopiuj link
Co to jest zaległy urlop wypoczynkowy?
Zasadą wynikającą z art. 161 k.p. jest obowiązek udzielenia przez pracodawcę pracownikowi urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Jednakże z różnych przyczyn pracownik może nie wykorzystać urlopu wypoczynkowego w terminie określonym w art. 161 k.p. W takim przypadku urlop przechodzi na następny rok kalendarzowy i staje się urlopem zaległym.
Art. 168 k.p. nakłada na pracodawcę powinność udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego najpóźniej do dnia 30 września roku następującego po roku, w którym pracownik nabył do niego prawo.
Czy pracodawca może zmusić pracownika do wykorzystania zaległego urlopu?
Wynikająca z art. 168 k.p. powinność udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego w terminie do 30 września następnego roku rodzi prawo pracodawcy do wydania pracownikowi wiążącego polecenia wykorzystania urlopu zaległego w przewidzianym w Kodeksie terminie. Jak wyjaśnił bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 roku, „przepis art. 168 k.p. dopełnia regulację kodeksową, co do czasu, w jakim urlopy powinny być udzielane, nie uzależniając swego postanowienia, że ma to nastąpić "najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego" żadnymi warunkami i nie przewidując żadnych wyjątków. Ustawodawca zapewnia w ten sposób normatywnie określoną gwarancję urlopu wypoczynkowego, który – żeby spełniał swą właściwość – musi być udzielany w czasie sprzężonym relewantnie z procesem pracy – najlepiej w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (art. 161 k.p.), a jeżeli było to niemożliwe, to najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.).” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 roku, I PK 124/05).
Równocześnie należy zaznaczyć, iż nieudzielenie pracownikowi zaległego urlopu w terminie wynikającym z art. 168 k.p. nie rodzi uprawnienia pracownika do samowolnego udania się na urlop wypoczynkowy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2000 r., I PKN 121/00). Takie zachowanie pracownika stanowi naruszenie jego obowiązków pracowniczych i w szczególnych przypadkach może stanowić podstawę rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 52 k.p.
Urlop wypoczynkowy niewykorzystany w terminie do 30 września następnego roku
Jeżeli pracownik nie wykorzysta zaległego urlopu wypoczynkowego w terminie do 30 września roku następującego po roku, w którym nabył prawo urlopu, nie traci do niego prawa. Po tej dacie pracownik nadal może dochodzić udzielenia zaległego urlopu wypoczynkowego. Ograniczony jest tylko terminem przedawnienia, który wynosi 3 lata (art. 291 k.p.).
Nieudzielenie pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego w terminie do 30 września roku następnego roku stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny w kwocie od 1000 zł do 30000 zł (art. 282 § 1 pkt 2 k.p.).
Rozwiązanie umowy o pracę a zaległy urlop wypoczynkowy
Rozwiązanie umowy o pracę rodzi obowiązek pracodawcy rozliczenia się z bieżącego i zaległego urlopu wypoczynkowego.
W przypadku wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca może nakazać pracownikowi wykorzystanie w okresie wypowiedzenia bieżącego i zaległego urlopu wypoczynkowego. W takim przypadku wymiar udzielonego urlopu, z wyłączeniem urlopu zaległego, nie może przekraczać wymiaru wynikającego z przepisów art. 1551 k.p. (art. 1671 k.p.).
Pracodawca nie może zmusić pracownika do wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego w przypadku rozwiązania umowy o pracę wskutek upływu czasu, na jaki umowa została zawarta, zawarcia przez strony porozumienia w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę bądź też rozwiązania umowy o pracę bez upływu okresu wypowiedzenia.
W praktyce bardzo często zdarzają się sytuacje, w których pracownik nie wykorzysta w okresie wypowiedzenia lub przed rozwiązaniem stosunku pracy w innym trybie zaległego i bieżącego urlopu wypoczynkowego. W takim przypadku pracodawca obowiązany jest wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 171 § 1 k.p. w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny.
Prawo do ekwiwalentu jest niezależne od sposobu rozwiązania stosunku pracy. Jest ono bowiem prawem pochodnym w stosunku do prawa do urlopu wypoczynkowego.
W świetle przepisów art. 152, 171 i 172 k.p. ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za niewykorzystany urlop wypoczynkowy podlega ochronie w takim samym zakresie jak wynagrodzenie za pracę (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1980 roku, I PR 43/80).
Czy pracodawca może zamiast udzielenia urlopu wypoczynkowe w naturze wypłacić pracownikowi ekwiwalent za niewykorzystany urlop?
Pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi urlopu w naturze – zarówno bieżącego, jak i zaległego. Za niezgodne z prawem uważane jest zachowanie pracodawcy polegające na zastąpieniu urlopu wypoczynkowego ekwiwalentem pieniężnym. Przepisy dopuszczają wypłatę ekwiwalentu jedynie w przypadku niewykorzystania urlopu wypoczynkowego przed rozwiązaniem stosunku pracy (art. 171 § 1 k.p.).