Skopiuj link
Omawianą problematykę reguluje art. 171 § 1 kodeksu pracy. Zgodnie z jego treścią w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny.
Na tej podstawie należy uznać, że „Konwersja prawa do urlopu w jednorazowe świadczenie pieniężne (ekwiwalent), jako odstępstwo od powyższej zasady [udzielenia urlopu w naturze], dopuszczalna jest tylko wyjątkowo w przypadkach, gdy z przyczyn obiektywnych wykorzystanie urlopu w jego naturalnej postaci jest niemożliwe. Zawarte w art. 171 wskazanie okoliczności uzasadniającej wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop jest wyczerpujące i nie podlega wykładni rozszerzającej.” (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak)
W kontrze do przedstawionego wyżej stanowiska stanął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 lipca 1999 roku (sygn. III ZP 10/99). „Wprawdzie zgodnie z art. 152 § 1 kp urlop wypoczynkowy jest uprawnieniem pracownika do okresowego odpłatnego zwolnienia od pracy, stanowi formę prawa pracownika do wypoczynku i służy do regeneracji jego sił, z czego wynika zasada przysługiwania urlopu w naturze, to jednak występują sytuacje, w których -z uwagi na niemożność wykorzystania urlopu w naturze – pracownikowi przysługuje zamiana prawa do urlopu w naturze na ekwiwalent za nie wykorzystany urlop. Dotyczy to także urlopów zaległych. Odnoszący się do tej kwestii art. 171 KP wymienia w § 1 kilka sytuacji, zaistnienie których powoduje po stronie pracownika powstanie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop. Nie oznacza to jednak, iż w praktyce nie mogą wystąpić inne sytuacje, w których pracownik nie może wykorzystać urlopu wypoczynkowego w naturze. […] strony stosunku pracy mogły umówić się, że pracownicy otrzymają ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop. Przepis art. 171 § 1 KP nie wyklucza takiej możliwości. Stanowi on bowiem tylko gwarancję prawa pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop w sytuacjach w nim wymienionych. Natomiast nie ogranicza możliwości wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop w innych sytuacjach – zgodnie z wolą stron stosunku pracy.” Takie rozumowanie nie spotkało się jednak z uznaniem w doktrynie. Przyjęta przez Sąd Najwyższy interpretacja jest traktowana jako zbyt daleko idąca i tym samym naruszająca zakaz interpretacji rozszerzającej wobec wyjątków od ogólnych reguł.
Wobec powyższego należy uznać, że prawo do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy powstaje i staje się wymagalne w dacie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 r., sygn. akt I PKN 34/96). Kodeks pracy nie przewiduje możliwości wypłacenia pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego w zamian za urlop wypoczynkowy w innym przypadku niż rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, tj. w czasie trwania stosunku pracy. Nie jest to możliwe nawet w przypadku wystąpienia przez pracownika z takim żądaniem.