Skopiuj link
W praktyce bardzo często stosunki pracownicze zastępowane są stosunkami cywilnoprawnymi, nawiązywanymi na podstawie umowy zlecenie albo umowy o dzieło. Oczywiście w ściśle określonych wypadkach znajdują one uzasadnienie, jednak zdarza się również tak, że stosunek łączący strony spełnia wszystkie przesłanki stosunku pracy, a umowa cywilnoprawna zawarta została niezasadnie. W takiej sytuacji inspektor pracy może zasugerować pracodawcy przekształcenie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę albo zwrócić się do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Dopiero orzeczenie sądu stwierdzi istnienie bądź nieistnienie stosunku pracy w określonych okolicznościach. Jednak w orzecznictwie utrzymuje się tendencja do uznawania woli stron za przesłankę decydującą o rodzaju umowy, która je łączy, niezależnie od warunków świadczenia pracy.
Od pewnego czasu trwają prace nad zmianą ustawy z 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy. Główne założenie nowelizacji sprowadza się do nadania inspektorom pracy uprawnienia do przekształcania stosunków cywilnoprawnych w stosunki pracy. Pierwotny projekt przygotowany przez posłów Lewicy trafił do Sejmu w kwietniu 2021 roku. Jak na razie jest on opiniowany.
W uzasadnieniu do projektu nowelizacji autorzy wskazali, że: „W trakcie kontroli przeprowadzonych w 2019 roku inspektorzy pracy zakwestionowali prawie co dziesiątą kontrolowaną umowę zlecenia (9,53%). Zakwestionowana została także niemal jedna czwarta skontrolowanych przez Państwową Inspekcję Pracy umów o dzieło (22,36%).”
Proponowana treść art. 11c, który miałby zostać dodany do ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy stanowi, iż: „W razie stwierdzenia, że łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, posiada cechy stosunku pracy, właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione do ustalenia istnienia stosunku pracy.”
Decyzja inspektora pracy, wydana na piśmie, miałaby wywoływać skutki takie jak wynikające z zawarcia umowy o pracę i byłaby natychmiast wykonalna. W jej treści powinny znaleźć się następujące elementy (art. 34 ust. 2a ustawy o PIP):
- oznaczenie organu Państwowej Inspekcji Pracy,
- data wydania,
- oznaczenie pracodawcy i pracownika,
- rodzaj umowy o pracę,
- data nawiązania stosunku pracy
- warunki pracy i płacy,
- rodzaj pracy,
- miejsce wykonywania pracy,
- wynagrodzenie za pracę ze wskazaniem składników wynagrodzenia (nie może być niższa niż wysokość wynagrodzenia wynikającego z dotychczasowej umowy),
- wymiar czasu pracy,
- powołanie podstawy prawnej,
- rozstrzygnięcie i uzasadnienie,
- pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.
Przedmiotową decyzję należy doręczyć również pracownikowi.
Od decyzji inspektora pracy przysługiwałoby pracodawcy odwołanie do sądu rejonowego – sądu pracy. Do odwołania i postępowania sądowego należy stosować przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.
„Na potrzebę wprowadzenia do polskiego ustawodawstwa instrumentów, które pozwolą na skuteczne egzekwowanie zakazu zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, wskazywał Główny Inspektor Pracy. Inspekcja wielokrotnie zwracała się do parlamentu z wnioskiem o wzmocnienie kompetencji inspektorów i wyposażenie ich w skuteczniejsze narzędzia prawne. Podobne stanowisko zajmują także organizacje zrzeszające pracowników. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych postuluje „przyznanie inspektorom pracy prawa do wydawania decyzji administracyjnych skutecznie przekształcających umowy cywilnoprawne w umowy o pracę w sytuacjach, gdy praca świadczona jest w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy”. […] Wprowadzenie uprawnienia do ustalania istnienia stosunku pracy w drodze decyzji umożliwi Państwowej Inspekcji Pracy skuteczniejsze egzekwowanie prawa pracy. Wpływ wejścia w życie ustawy będzie odczuwalny nie tylko bezpośrednio – to jest w przypadkach, gdy inspektor wyda decyzję – ale także pośrednio dzięki zmniejszeniu przyzwolenia na łamanie prawa pracy. Efektem będzie więc zwiększenie stabilności zatrudnienia w Polsce i wzmocnienie pozycji pracowników.” (por. uzasadnienie do omawianego projektu nowelizacji ustawy w PIP)
Niezależnie od przedstawionego powyżej projektu przygotowywana jest inna nowelizacja, opracowywana wewnątrz Państwowej Inspekcji Pracy. Jak na razie nie jest znany jej kształt. Można jednak trafić na informacje, że również może dotyczyć analizowanej materii.