Z dyspozycji art. 174 § 1 kodeksu pracy wynika, iż urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek pracownika. Pracodawca nie ma jednak obowiązku go uwzględnić – ustawodawca pozostawia to jego swobodnemu uznaniu. Bezwzględnie pracodawca nie może, bez konsultacji z pracownikiem, udzielić urlopu bezpłatnego w innym terminie niż wskazany we wniosku. Strony mogą również przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z takiego urlopu z ważnych przyczyn, jeżeli urlop bezpłatny jest udzielany na okres dłuższy niż 3 miesiące (art. 174 § 3 kodeksu pracy).
Od urlopu bezpłatnego, o którym mowa w art. 174 kodeksu pracy, odróżnić należy urlop bezpłatny w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Zgodnie z dyspozycją art. 1741 § 1 kodeksu pracy, za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
W tej sytuacji to od pracodawcy wychodzi inicjatywa udzielenia takiego urlopu w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Aby mógł zostać udzielony, pracownik musi jednak wyrazić na niego zgodę na piśmie. Co więcej, konieczne jest zawarcie przez pracodawcę udzielającego urlopu i pracodawcę przyjmującego pracownika do pracy porozumienia określającego zasady udzielenia urlopu bezpłatnego oraz zawarcie pomiędzy pracownikiem oraz przejmującym go pracodawcą umowy o pracę.
Art. 174 § 2 kodeksu pracy statuuje zasadę, iż okresu „zwykłego” urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Oznacza to, że okres, w którym pracownik korzysta z urlopu bezpłatnego, nie jest uwzględniany przy ustalaniu okresu zatrudnienia, pomimo że stosunek pracy w dalszym ciągu trwa. Warto pamiętać, że przepisy wewnętrzne mogą jednak zawierać regulacje korzystniejsze dla pracowników, zgodnie z którymi będzie on wliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Odmiennie ustawodawca uregulował to zagadnienie w odniesieniu do urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Zgodnie z art. 1741 § 2 kodeksu pracy, okres takiego urlopu wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Uwzględnienie okresu pracy u pracodawcy przejmującego następuje jednak dopiero po powrocie do macierzystego pracodawcy.