Obowiązki pracownika w zakresie zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa

Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa (zwanej również tajemnicą handlową) regulowana jest w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W odróżnieniu od zakazu konkurencji obowiązek zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa nie wynika z odrębnej umowy, a znajduje swoje podstawy normatywne. Nie wyklucza to jednak, aby strony umowy o pracę zawarły specjalną umowę o zachowaniu tajemnicy przedsiębiorstwa.

Art. 3 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji wprost zalicza naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa do przykładowego katalogu czynów nieuczciwej konkurencji, czyli działania sprzecznego z prawem lub dobrymi obyczajami, które zagraża lub narusza interes prawny innego przedsiębiorcy lub klienta. Ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa reguluje w szczególności art. 11 ww. ustawy, zgodnie z którym:

1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy.
2. Przepis ust. 1 stosuje się również do osoby, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego – przez okres trzech lat od jego ustania, chyba że umowa stanowi inaczej albo ustał stan tajemnicy.
3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się wobec tego, kto od nieuprawnionego nabył, w dobrej wierze, na podstawie odpłatnej czynności prawnej, informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa. Sąd może zobowiązać nabywcę do zapłaty stosownego wynagrodzenia za korzystanie z nich, nie dłużej jednak niż do ustania stanu tajemnicy.
4. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Jak można wywnioskować z powyższego przepisu, pracodawca musi wskazać, które informacje stanowić będą tajemnicę jego przedsiębiorstwa. Musi więc podjąć "niezbędne działania w celu zachowania ich poufności", a więc doprowadzić do sytuacji, w której chroniona informacja nie może dotrzeć do wiadomości osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez żadnych specjalnych starań z ich strony. Tajemnica przedsiębiorstwa jest chroniona z mocy ww. ustawy przez cały okres zatrudnienia oraz w ciągu trzech lat od jego ustania, chyba że umowa stanowi inaczej lub ustał stan tajemnicy.

W celu zdefiniowania pojęcia "tajemnica przedsiębiorstwa" warto przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., sygn. akt I CKN 304/00, w świetle którego "Informacja (wiadomość) "nie ujawniona do wiadomości publicznej" to informacja nieznana ogółowi lub osobom, które ze względu na swój zawód są zainteresowane w jej posiadaniu. Taka informacja podpada pod pojęcie "tajemnicy", kiedy przedsiębiorca ma wolę, by pozostała ona tajemnicą dla pewnych kół odbiorców, konkurentów i wola ta dla innych osób musi być rozpoznawalna. Bez takiej woli, choćby tylko dorozumianej, może ona być nieznana, ale nie będzie tajemnicą. Informacja nie ujawniona do wiadomości publicznej traci ochronę prawną, gdy każdy przedsiębiorca (konkurent) dowiedzieć się o niej może drogą zwykłą i dozwoloną, a więc np. gdy pewna wiadomość jest przedstawiana w pismach fachowych lub gdy z towaru wystawionego na widok publiczny każdy fachowiec poznać może, jaką metodę produkcji zastosowano. "Tajemnica" nie traci zaś swego charakteru przez to, że wie o niej pewne ograniczone koło osób, zobowiązanych do dyskrecji w tej sprawie, jak pracownicy przedsiębiorstwa lub inne osoby, które przedsiębiorca wtajemnicza w proponowany im interes.

Podjęcie niezbędnych działań w celu zachowania poufności informacji ma prowadzić do sytuacji, w której chroniona informacja nie może dotrzeć do wiadomości osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez żadnych specjalnych starań z ich strony. Zatem, jak zauważa się w literaturze przedmiotu, na przedsiębiorcy spoczywa dodatkowy ciężar podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych i porządkowych w celu utrzymania danej wiadomości w tajemnicy. Powinien on ponadto poinformować pracownika o poufnym charakterze wiedzy, techniki, urządzenia itp., co jednak nie oznacza, że osoby, które przypadkowo weszły w posiadanie danej informacji, są zwolnione od obowiązku zachowania tajemnicy. Wynika to z faktu, że ustawa nie uzależnia obowiązku przestrzegania tajemnicy przedsiębiorstwa od sposobu uzyskania należycie utajnionej informacji. Konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku zapewnienia poufności informacji lub powiadomienia zainteresowanego pracownika o tym, że przekazana mu wiadomość jest objęta tajemnicą przedsiębiorstwa, obciążają przedsiębiorcę. Zgodnie z przyjętym w literaturze przedmiotu poglądem, decyzja o utajnieniu poszczególnych informacji nie może wynikać tylko ze swobodnego uznania przedsiębiorcy, lecz powinna opierać się na uzasadnionym przypuszczeniu, że dana wiadomość nie była jeszcze publicznie znana, że jej ujawnienie zagrażałoby istotnym interesom przedsiębiorcy oraz że wiadomość ta może być uważana za poufną w świetle zwyczajów i praktyki danej branży lub zawodu.".

Jeżeli pracownik dopuści się wyżej opisanego czynu nieuczciwej konkurencji, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności o dwojakim charakterze:

a) odpowiedzialności cywilnej (art. 18 ustawy) – "W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:

1. zaniechania niedozwolonych działań;
2. usunięcia skutków niedozwolonych działań;
3. złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
4. naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
5. wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
6. zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony”.

b) odpowiedzialności karnej (art. 23 ustawy):

1. Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.

Pracodawca może również dochodzić od pracownika odszkodowania na zasadach ogólnych odpowiedzialności materialnej pracownika regulowanej w kodeksie pracy (art. 114 – 122 kodeksu pracy).

Wśród przykładowych podstawowych czynności, jakie pracodawca powinien podjąć celem skutecznego ustalenia ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, wskazuje się:

– identyfikację informacji, które mają znaczenie dla przedsiębiorstwa;
– zakomunikowanie pracownikom, jakie informacje objęte są tajemnicą;
– zastosowanie zabezpieczeń fizycznych i prawnych celem zachowania informacji o poufności:
– zabezpieczenia fizyczne:

• osobiste hasła do komputerów;
• hasła do ważnych dokumentów;
• oznaczenie dokumentów klauzulą "tajemnica przedsiębiorstwa";
• stosowanie przepustek przy wejściu do przedsiębiorstwa;
• stosowanie identyfikatorów i ograniczeń dostępu do pomieszczeń;
• przechowywanie najważniejszych dokumentów w sejfie;
• zabezpieczenia prawne: oświadczenia lub umowy o zachowaniu poufności;

– zawieranie umów o zakazie konkurencji;
– wdrożenie procedur dodatkowych związanych z zatrudnianiem i zwalnianiem pracownika.