Ryzyko pracodawcy jako element odróżniający stosunek pracy od umowy cywilnoprawnej

„Układ zależności pomiędzy stronami stosunku pracy, oparty na pracowniczym podporzadkowaniu, przekłada się także na rozkład ryzyka jakie wiążą się z zatrudnieniem” (pod. Kodeks pracy. Komentarz, red. A Sobczak) Najczęściej wyróżnia się 4 kategorie ryzyka pracodawcy:

1. ryzyko gospodarcze – wiąże się z ogólną sytuacją podmiotu zatrudniającego, który ma obiektywną możliwość spełnienia świadczenia, jednak może być ono utrudnione ze względu na brak zapotrzebowania na pracę lub określoną sytuację finansową pracodawcy. Pracodawca ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia za pracę niezależnie od uzyskanych z tego tytułu efektów ekonomicznych. Pracownik nie ponosi żadnych skutków zdarzeń, które ujemnie wpływają na wyniki gospodarcze pracodawcy. W konsekwencji zarobek pracownika nie ulega zmniejszeniu tylko z tego powodu, że nie został osiągnięty ilościowy lub jakościowy wynik produkcji, jak również dlatego, że zysk pracodawcy uległ zmniejszeniu albo podmiot zatrudniający poniósł stratę. Czyli konsekwencje niepożądanych zjawisk obciążają podmiot zatrudniający.

1. ryzyko techniczne – mieści się w nim ponoszenie przez pracodawcę ujemnych skutków wszelkich zakłóceń w funkcjonowaniu zakładu pracy, które nie były przez pracownika zawinione, nawet jeśli zostały wywołane działaniem siły wyższej. W tej kategorii należy uwzględnić takie sytuacje jak niesprawność urządzeń, niedostarczenie na czas materiałów, narzędzi czy energii, zła organizacja pracy, złe warunki atmosferyczne (budowa).

1. ryzyko osobowe – polega na tym, że podmiot zatrudniający jest obciążany skutkami niezawinionych błędów pracownika, nie mogąc dochodzić naprawienia szkody, którą pracownik przy wykonywaniu pracy wyrządził. Po prostu pracodawca ponosi konsekwencje za dobór pracownika w procesie rekrutacji.

1. ryzyko socjalne – wbrew zobowiązaniowej zasadzie świadczeń wzajemnych – pracodawca obowiązany jest do wypłaty wynagrodzenia za pracę również za okresy, w których obowiązek świadczenia pracy ulega zawieszeniu, ale które zostały uznane przez ustawodawcę za odpłatne (np. za czas choroby – art. 92 kodeksu pracy). Wiąże się to również z wypadkami przy pracy – pracodawca obciążony jest obowiązkiem odszkodowawczym, pomimo że powstanie szkody na osobie lub w mieniu pracownika nie było przez pracodawcę zawinione (dotyczy to zwłaszcza skutków wypadków przy pracy).

W przypadku umów cywilnoprawnych ryzyko w zakresie wykonania, jak i jakości świadczonej usługi czy też wykonanego dzieła, zawsze w całości ponosi strona, która zobowiązała się do wykonania umowy w tym zakresie (chyba że w umowie ustalono inaczej). Oznacza to, że zleceniobiorca i przyjmujący zamówienie, w przypadku niewykonania bądź nienależytego wykonania przedmiotu umowy, mogą nie tylko nie otrzymać wynagrodzenia za wykonaną pracę, ale będą też narażeni na ewentualne roszczenie drugiej strony umowy o zapłatę stosownego odszkodowania.