Skopiuj link
Wadami oświadczenia woli są określone przez prawo stany faktyczne, w których stany psychiki lub wiedzy człowieka, towarzyszące składaniu oświadczenia woli, wpływają na ważność czynności prawnych.
Ustawodawca nie stworzył w kodeksie cywilnym jednej, ogólnej definicji wady oświadczenia woli. Wyróżnił natomiast konkretne stany faktyczne, które zasługują na to miano:
- brak świadomości lub swobody (art. 82 k.c.),
- pozorność (art. 83 k.c.),
- błąd (art. 84 k.c.),
- podstęp (art. 86 k.c.),
- groźba (art. 87 k.c.).
Brak świadomości lub swobody, a także pozorność są wadami oświadczenia woli powodującymi nieważność składanego oświadczenia woli z mocy prawa. Natomiast uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, podstępu lub groźby wymaga złożenia stosownego oświadczenia drugiej stronie czynności prawnej dotkniętej wadą.
Poprzez odesłanie z art. 300 kodeksu pracy przepisy o wadach oświadczenia woli zastosowanie mają do oświadczeń składanych przez strony stosunku pracy, w tym do oświadczeń o rozwiązaniu umowy o pracę. Z wyjątkiem sytuacji gdy umowa o pracę rozwiązuje się wskutek upływu czasu, na jaki została zawarta, rozwiązaniu umowy o pracę towarzyszy złożenie przez obie lub przez jedną stronę stosunku pracy stosownego oświadczenia woli.
Brak świadomości lub swobody
Z dyspozycji art. 82 k.c. wynika, iż brak świadomości lub swobody zachodzi nie tylko w sytuacji choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, ale także innego, nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Przemijające zaburzenia czynności psychicznych mogą być wywołane hipnozą, narkomanią, alkoholizmem, upojeniem alkoholowym, działaniem leków, chorobą, zmęczeniem.
Brak świadomości lub swobody winien mieć swe źródło w składającym oświadczenie woli, w jego stanie psychicznym. Nie powinien on wynikać z czynników zewnętrznych, towarzyszących składanemu oświadczenia woli.
Nie stanowi okoliczności mającej wpływ na świadomość i swobodę działanie w stanie zdenerwowania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 grudnia 2002 r., sygn. akt I PKN 582/01, „w procesie pracy, ze względu na jego istotne cechy, takie między innymi, jak podporządkowanie pracownika i obowiązek wykonywania przez niego poleceń przełożonych, dochodzi do napięć i stresów, ale są one niejako wpisane w ten proces i przewidywalne. Wypowiedzenie umowy o pracę jest zgodną z prawem czynnością prawną mogącą wywołać zdenerwowanie pracownika, lecz jego reakcja na nie zależy od predyspozycji osobniczych pracownika. Odmienny pogląd prowadziłby do wniosku, że każda subiektywnie odczuwana niekorzystnie decyzja pracodawcy może wprawiać pracownika w stan wyłączający świadome i swobodne podjęcie decyzji, co nadto wymaga oceny przez biegłego psychiatrę.”.
Pozorność
Pozorność zachodzi w sytuacji, gdy oświadczenie woli składane jest drugiej stronie czynności prawnej za jej zgodą dla pozoru (art. 83 § 1 k.c.). Dla zaistnienia tej wady konieczne jest istnienie uprzedniego porozumienia pomiędzy stronami czynności prawnej, w myśl którego dokonana pomiędzy nimi czynność prawna nie wywoła żadnych skutków prawnych bądź wywoła inne skutki niż z niej wynikają.
W praktyce prawa pracy z pozornością czynności prawnych najczęściej można się spotkać na etapie zawierania umowy pracę. Ma ona miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo zawarcia umowy praca w ogóle nie jest świadczona, lecz również w sytuacji, gdy praca jest faktycznie świadczona, ale na innej podstawie niż umowa o pracę (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 r., sygn. akt I UK 120/06).
Błąd, podstęp
Wadę oświadczenia woli stanowi wyłącznie kwalifikowany błąd co do treści czynności prawnej. Błąd co do treści czynności prawnej stanowi mylne wyobrażenie o którymkolwiek składniku treści konkretnej czynności prawnej, niezależnie od tego czy element ten został wyrażony bezpośrednio w oświadczeniu woli, czy też chodzi o składnik uzupełniający czynności prawnej.
Od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu można się uwolnić, jeżeli miał on charakter istotny, tj. uzasadniał przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Chodzi zatem o mylne wyobrażenie o rzeczywistości, o okolicznościach towarzyszących złożeniu oświadczenia woli, o treści oświadczenia. Składający oświadczenie woli jest bowiem świadomy i w pełni swobodny, jednakże działa w oparciu o niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o stanie faktycznym lub o składanym oświadczeniu woli.
Kwalifikowaną postacią błędu jest podstęp. Polega on na celowym wywołaniu u drugiej strony czynności prawnej mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy i uzyskaniu w ten sposób oświadczenia woli określonej treści.
Groźba
Zgodnie z art. 87 k.c. kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Groźbę stanowi działanie zmierzające do uzyskania oświadczenia woli określonej treści. Przy czym powinna ona mieć charakter bezprawny, tj. wynikający z zapowiedzi użycia środków sprzecznych z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 października 2002 r., sygn. akt I PKN 439/01, w którym uznał, iż „nie można uznać za bezprawną groźbę, gdy strona wskazuje na możliwość zastosowania środków, do użycia których jest uprawniona, w rozpoznawanej sprawie – na możliwość rozwiązania stosunku pracy w razie odmowy podjęcia pracy na nowym stanowisku pracy. Nie może budzić wątpliwości, że do uprawnień pracodawcy należy podejmowanie decyzji kadrowych, w tym przeniesienia na inne stanowisko, do zwolnienia pracownika włącznie, szczególnie w sytuacjach konfliktowych. Okoliczność, że pracodawca musi respektować przepisy prawa pracy, regulujące tryb przeniesienia na inne stanowisko czy zwalniania z pracy, nie przekreśla faktu, iż jest to jego uprawnienie. Jako groźbę bezprawną należałoby kwalifikować nie tylko zachowanie sprzeczne z przepisami prawa pracy, lecz także sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, polegające na nadużyciu przysługującego prawa.”.
Groźba musi być również poważana i realna. Inaczej mówiąc, powinna ona wywoływać rzeczywiste zagrożenia dla prawnie doniosłych dóbr składającego oświadczenie woli.