Wygaśnięcie umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania a prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy

Zgodnie z art. 66 § 1 KP, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika (np. w sytuacji, gdy przestępstwo popełnione przez pracownika jest oczywiste i uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku).

Tymczasowe aresztowanie następuje na mocy postanowienia sądu (art. 250 § 1 kodeks postępowania karnego), a o jego zastosowaniu sąd jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę (art. 261 § 3 kodeks postępowania karnego). Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania (zob. art. 265 kodeksu postępowania karnego). Trzymiesięczny okres nieobecności pracownika w pracy – stanowiący przesłankę wygaśnięcia umowy o pracę na podstawie art. 66 § 1 KP – oblicza się według reguł określonych w art. 112 kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.03.2011 r., II PK 213/10, OSNP 2012/7-8/93). Przepis ten stanowi, że termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.

Mając na uwadze powyższe, w przedstawionej w zapytaniu sytuacji umowa o pracę wygasła w dniu 25 lutego 2016 r.

W związku z ustaniem stosunku pracy zachodzi konieczność ustalenia ewentualnego prawa do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (zob. art. 171 § 1 KP). Odpowiednie zastosowanie w tym zakresie znajdują reguły rządzące ustalaniem urlopu proporcjonalnego. W tym kontekście należy zaznaczyć, że tymczasowe aresztowanie jest jednym z okresów niewykonywania pracy, które trwając co najmniej 1 miesiąc powodują proporcjonalne obniżenie wymiar urlopu wypoczynkowego.

Przywołany w zapytaniu art. 155² KP różnicuje mechanizm redukcji wymiaru urlopu w zależności od tego, czy okres nieobecności przypadał przed nabyciem prawa do urlopu wypoczynkowego (§ 1), czy też po jego nabyciu (§ 2).

W pierwszym przypadku, pracownik nabywa prawo do urlopu w dniu powrotu do pracy w wymiarze proporcjonalnym do:

– okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego (jeżeli pracownik był zatrudniony na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego),

bądź

– okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym (jeżeli pracownik był zatrudniony na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego).

Co do zasady, przypadek ten zachodzi w sytuacji, gdy nieobecność w pracy powodująca obniżenie wymiaru urlopu wypoczynkowego trwała od początku roku kalendarzowego, co uniemożliwiło pracownikowi nabycie prawa do urlopu z dniem 1-go stycznia. Moment nabycia prawa do urlopu w tym przypadku podlega przesunięciu na datę powrotu do pracy.

Jeżeli natomiast okres nieobecności przypada już po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym (nieobecność wystąpiła po 1 stycznia), wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze.

W świetle powyższego należy przyjąć, że pracownik, o którym mowa w zapytaniu nie nabył prawa do urlopu za rok 2016. Jego nieobecność w pracy trwała bowiem nieprzerwanie od początku tego roku aż do dnia ustania stosunku pracy w skutek jego wygaśnięcia. Okres nieobecności w pracy pokrywał się więc z okresem zatrudnienia w roku 2016. Jego umowa o pracę wygasła uniemożliwiając mu powrót do pracy, a tym samym i nabycie prawa do urlopu z momentem powrotu w wymiarze proporcjonalnym do okresu, o którym mowa w art. 155² § 1 KP.

W przypadku omawianego pracownika reguła urlopu proporcjonalnego nie znajdzie również zastosowania w odniesieniu do roku 2015. Tym razem jednak z zupełnie innych powodów. Wykładnia literalna art. 155² § 2 KP uzasadnia bowiem wniosek, że do proporcjonalnego obniżenia wymiaru urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy okres nieobecności zaistniał już po nabyciu prawa do urlopu za dany rok kalendarzowy dochodzi wyłącznie w przypadku, gdy pracownik powróci do pracy w tym samym roku. W konsekwencji takiego założenia do obniżenia wymiaru urlopu nie dochodzi w przypadku, gdy okres nieobecności w pracy zaistniał już po nabyciu prawa do urlopu za dany rok kalendarzowy i trwał do końca tego roku. Tym samym pracownik powrócił do pracy dopiero w roku następnym lub nie powrócił w ogóle. Innymi słowy pracownik, który nabył prawo do urlopu za dany rok kalendarzowy, a następnie był nieobecny do końca tego roku z powodu jednej z przyczyn wymienionych w art. 155² § 1 KP nabywa prawo do urlopu za dany rok w pełnym wymiarze, który nie podlega zmniejszeniu z tytułu tej nieobecności.

Pogląd ten, wydaje się obecnie dominować w doktrynie prawa pracy (zob. m.in. M. Podgórska, „Urlopy wypoczynkowe. Przedwakacyjne vademecum”, Służba Pracownicza nr 6/2011, s. 15), choć ma również swoich przeciwników (zob. m.in. A. Kosut, komentarz do art. 155² KP [w:] K. W. Baran, Kodeks pracy. Komentarz. Wolters Kluwer 2014, wersja elektroniczna – LEX).