Z jakim terminem ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek?

Zgodnie z generalną regułą należności z tytułu składek przedawniają się z upływem 5 lat, licząc od dnia ich wymagalności (art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Taki termin przedawnienia wprowadziła ustawa z 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców i liczy się go od 1 stycznia 2012 r. Wcześniej, do 31 grudnia 2011 r., obowiązywał 10-letni okres przedawnienia. Pięcioletni termin stosuje się do należności składkowych, które nie przedawniły się do 1 stycznia 2012 r., ale z tym bardzo istotnym zastrzeżeniem, że termin przedawnienia liczy się w takim przypadku właśnie od 1 stycznia 2012 r., a nie od daty wymagalności należności. Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy wybór odpowiedniego terminu przedawnienia pięcioletniego (liczonego od 1 stycznia 2012 r.) lub dziesięcioletniego (liczonego od daty wymagalności składki) zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej. Jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 27 stycznia 2015 r., sygn. akt II FSK 3031/12, ustawodawca przyjął tu nakaz posługiwania się regułą kolizyjną lex benignior. W myśl niej należy stosować ustawę względniejszą w stosunku do biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Niezależnie od podstawowego (pięcioletniego) terminu przedawnienia ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje również szereg wyjątków określonych w art. 24 ust. 5 i następnych tej ustawy:

• nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (art. 24 ust. 5);
• bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy, o której mowa w art. 29 ust. 1a (odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy), do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty (art. 24 ust. 5a);
• bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego (art. 24 ust. 5b);
• bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu (art. 24 ust. 5c);
• przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana (art. 24 ust. 5d);
• bieg terminu przedawnienia zawiesza się, jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata (art. 24 ust. 5e);
• w przypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna (art. 24 ust. 5f);
• bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy (art. 24 ust. 6).

Warto pamiętać, że w prawie ubezpieczeń społecznych przedawnienie należności ze składek powoduje całkowite wygaśnięcie zobowiązania wobec ZUS. Zatem – w odróżnieniu od instytucji przedawnienia funkcjonującej na gruncie kodeksu pracy – po upływie terminu przedawnienia ZUS nie może dochodzić należności wynikających z przedawnionych składek, natomiast płatnik nie może ich dobrowolnie uiścić.