Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika

Przepisy Kodeksu pracy wyróżniają dwa typu potrąceń z wynagrodzenia pracownika: dokonywane za zgodą pracownika i takie, które nie wymagają zgody pracownika.

Jedynie w ustawowo określonych przypadkach pracodawca może dokonać potrącenia bez zgody pracownika. Należą do nich:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne z tytułu odpowiedzialności porządkowej (art. 87 ust. 1 kodeksu pracy).

Potrąceń dokonuje się w kolejności wskazanej powyżej (art. 87 ust. 2 kodeksu pracy).

Z wynagrodzenia za pracę, bez zgody pracownika, odliczeniu podlegają ponadto w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 ust. 7 kodeksu pracy). Pracodawca może dokonać odliczenia tylko w najbliższym terminie wypłaty, przypadającym bezpośrednio po bezzasadnej wypłacie. Nie jest to potrącenie należności pracodawcy, lecz odliczenie wynagrodzenia bezpodstawnie wypłaconego za okres nieobecności w pracy.

Z art. 91 § 1 kodeksu pracy wynika, iż należności inne niż w/w mogą zostać potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Zgoda na dokonanie potrącenia musi być udzielona w formie pisemnej pod rygorem nieważności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1998 roku, sygn. akt I PKN 366/98).

W celu zabezpieczenia wynagrodzenia pracowników przed nadmiernymi potrąceniami ze strony pracodawców ustawodawca wprowadził mechanizmy ochronne. Pierwszym z nich jest ustawowe określenie granic dopuszczalnych potrąceń.

Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

1. w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości trzech piątych wynagrodzenia;
2. w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości połowy wynagrodzenia (art. 87 § 3 kodeksu pracy).

Potrącenia dokonywane w celu łącznej egzekucji innych niż alimentacyjne należności oraz zaliczek pieniężnych nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia. Jeżeli wraz z nimi egzekwowane są należności alimentacyjne, wartość potrąceń nie może przekraczać trzech piątych wynagrodzenia.

Natomiast kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 kodeksu pracy. Zgodnie z art. 108 § 3 kodeksu pracy kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń, o których mowa w art. 87 § 1 pkt 1-3 (art. 87 § 4 kodeksu pracy).

Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości (art. 87 § 5 kodeksu pracy).

Drugim mechanizmem ochronnym jest kwota wolna od potrąceń. Jest to kwota, poniżej której nie można dokonać potrącenia. Gwarantuje ona pracownikom zachowanie minimum bytowego.

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

1. minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne
2. 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3. 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych z tytułu odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 87¹ § 1 kodeksu pracy).

W przypadku gdy ściągnięciu podlegają sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności alimentacyjnych, nie ma kwoty wolnej od potrąceń.

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, wysokość kwoty wolnej od potrąceń ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy (art. 87¹ § 2 kodeksu pracy).

Powyżej omówione ograniczenia w zakresie egzekucji świadczeń pieniężnych dotyczą potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika. Nieco inaczej kształtują się zasady potrąceń dokonywanych za zgodą pracownika. Z dyspozycji art. 91 § 2 kodeksu pracy wynika, iż przy potrąceniu należności na rzecz pracodawcy wolna od potrąceń jest kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę. Natomiast przy egzekucji należności innych niż należności na rzecz pracodawcy wolna od potrąceń jest kwota stanowiąca 80% minimalnego wynagrodzenia za pracę.