Skopiuj link
Jeżeli nie doszło do zawarcia umowy o wspólnej odpowiedzialności pracowników za mienie powierzone, to w razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, będą oni odpowiadali na zasadach wynikających z art. 118 kodeksu pracy. Zgodnie z przywołanym przepisem, w razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
O zakresie odpowiedzialności każdego z pracowników decyduje przyczynienie się i stopień winy. Odpowiedzialność stosownie do przyczynienia oznacza wyrażony ułamkiem udział pracownika w wyrządzeniu szkody, który weryfikowany jest stopniem jego winy. Oznacza to że pracownik może być zobowiązany do pokrycia większej części szkody, aniżeli wynikałoby to z zakresu przyczynienia się, na skutek przypisania mu wyższego niż innym stopnia winy i na odwrót. Gdy niemożliwe jest ustalenie w stosunku do każdego sprawcy zakresu przyczynienia się do szkody i stopnia jego winy, pracownicy wyrządzający szkodę odpowiadają w częściach równych, a naprawienie szkody nastąpi dopiero po spełnieniu świadczenia przez wszystkich zobowiązanych. Odpowiedzialność ta nie jest solidarna. Dług każdego pracownika wobec pracodawcy ma byt samodzielny.
W przypadku każdego z pracowników wysokość odszkodowania nie może przekraczać wysokości trzykrotnego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi. Wyjątek stanowi sytuacji, gdy szkoda zostanie wyrządzona umyślnie – wówczas zastosowanie znajdzie odpowiednio art. 122 kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownik jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Należy jedynie dodać, iż wówczas pracownicy ponosić będą solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę. Podkreślił to Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów, wpisanej do księgi zasad prawnych, z dnia 30 maja 1975 roku w sprawie o sygn. akt V PZP 3/75, zgodnie z którą w razie zagarnięcia mienia lub wyrządzenia szkody zakładowi pracy w inny umyślny sposób przez kilku pracowników albo przez pracowników z innymi osobami odpowiedzialność sprawców jest solidarna.
Natomiast zgodnie z art. 125 § 1 kodeksu pracy, na zasadach określonych w art. 124 (odpowiedzialność za mienie powierzone) pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem zwrotu i wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta na piśmie przez pracowników z pracodawcą. Ponadto, jak stanowi § 2 art. 125 kodeksu pracy, pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie ustalenia, że szkoda w całości lub części została spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody. Szczegółowe zasady tej odpowiedzialności określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie.
Podstawą tej odpowiedzialności jest umowa o wspólnej odpowiedzialności za mienie łącznie powierzone pracownikom z obowiązkiem wyliczenia się zawarta przez grupę pracowników z pracodawcą. Umowę taką należy zawrzeć na piśmie, niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy. Umowa powinna określać, w jakiej części poszczególni pracownicy odpowiadają za niedobór. W doktrynie przyjmuje się jednak, że w razie nieokreślenia tego w umowie pracownicy ponoszą odpowiedzialność w częściach równych – analogicznie do treści art. 118 kodeksu pracy.
Przedmiotowa odpowiedzialność pracowników za powstały niedobór w częściach równych lub zróżnicowanych wyłącza możliwość zawarcia umowy o współodpowiedzialności materialnej, przewidującej odpowiedzialność za całą szkodę, czyli odpowiedzialność o charakterze solidarnym (orzeczenie SN, sygn. akt IV PR 21/82). Takie postanowienie umowy jest nieważne. Nie wyklucza to oczywiście odpowiedzialności solidarnej w przypadku umyślnego wyrządzenia szkody pracodawcy przez pracowników, gdyż wówczas ich odpowiedzialność opiera się na przepisach o czynach niedozwolonych, a nie na podstawie umowy zawartej z pracodawcą (uchwała SN, sygn. akt V PZP 3/75).
Umowa o wspólnej odpowiedzialności obowiązuje także w stosunku do nowego pracodawcy, przejmującego zakład pracy lub jego część na podstawie art. 231 kodeksu pracy. Natomiast każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością wymaga zawarcia nowej umowy. Jej niezawarcie uchyla wspólną odpowiedzialność za powierzone mienie. Potwierdza tę tezę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 listopada 2003 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt I PK 551/02. Ponadto konieczne jest podkreślenie, że jeżeli pracownicy będący stroną umowy o wspólnej odpowiedzialności umyślnie spowodują całość lub część niedoboru, za jego całość lub część, odpowiednio, ponoszą odpowiedzialność solidarną na podstawie art. 122 kodeksu pracy w związku z art. 127.
Odpowiedzialność pracowników z takiej umowy rozpoczyna się od dnia łącznego powierzenia im mienia. W razie ustania stosunku pracy pracownika objętego wspólną odpowiedzialnością materialną, a także wypowiedzenia przez niego tej umowy albo odstąpienia od niej przez pracownika lub pracodawcę, pracownik ponosi wspólną odpowiedzialność za szkodę, której powstanie stwierdzono do dnia zakończenia inwentaryzacji, jeżeli została ona rozpoczęta w terminie. W razie bezskutecznego upływu terminu do rozpoczęcia inwentaryzacji pracownik jest wolny od odpowiedzialności od dnia, w którym przestała go wiązać umowa o wspólnej odpowiedzialności. Pracownik może wypowiedzieć tę umowę "na czternaście dni naprzód" oraz, w razie stwierdzenia niedoboru, może – w terminie 3 dni od powzięcia o tym wiadomości – odstąpić od umowy ze skutkiem na przyszłość. Pracodawca może odstąpić od umowy w każdym czasie. W tych wszystkich przypadkach powstaje obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji.