06.09.2019 r.
7 min

Zasady wypowiadania umów o pracę oraz wypowiadania warunków pracy i płacy pracownikom w wieku ochronnym

Ekspert PCKP

Skopiuj link
06.09.2019r.
7 min

Zgodnie z dyspozycją art. 39 kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Zakaz z art. 39 kodeksu pracy ma zastosowanie do pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego i posiada on okres zatrudnienia pozwalający na uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Ochrona ma zatem wymiar indywidualny. Uzależniona jest od wieku pracownika i posiadanego przez niego stażu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2012 roku, sygn. akt I PK 145/12).

Dyspozycja przepisu obejmuje zarówno pracowników przechodzących na emeryturę według zasad ogólnych, jak również pracowników korzystających z obniżonego wieku emerytalnego oraz nabywających prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r., sygn. akt: II PK 282/10). Zakaz z art. 39 kodeksu pracy obejmuje bowiem okres 4 lat licząc wstecz od daty osiągnięcia normalnego dla konkretnego pracownika wieku emerytalnego.

Ochrona przewidziana w art. 39 kodeksu pracy nie dotyczy nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego. Ze świadczenia tego korzystają osoby, które nie pozostają już w stosunku pracy. Świadczenie emerytalne stanowi dla osób korzystających z niego element zabezpieczenia społecznego do czasu nabycia prawa do emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2008 roku, sygn. akt: I PK 11/08).    

Przepis art. 39 kodeksu pracy statuuje zakaz wypowiadania umów o pracę w okresie ochronnym. Nie wprowadza on jednak zakazu ich rozwiązywania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 1999 roku, „rozstrzygające znaczenie ma w art. 39 KP wyłącznie zakaz wypowiedzenia umowy o pracę w wieku "przedemerytalnym", jeżeli dalszy okres zatrudnienia umożliwia pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego. O zakazie tym decyduje data kalendarzowa, w której zostały spełnione wszystkie wymagania zawarte w art. 39 KP. Zakaz ten nie obowiązuje, jeżeli w dacie wypowiedzenia pracownik nie osiągnął ochronnego wieku "przedemerytalnego", który przekroczył dopiero w okresie biegnącego wypowiedzenia lub w dacie rozwiązania umowy o pracę.” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1999 roku, sygn. akt: I PKN 643/98). Tym samym zakaz z art. 39 kodeksu pracy nie będzie miał zastosowania, w sytuacji gdy pracodawca złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę przed osiągnięciem przez pracownika wieku ochronnego i stosunek pracy rozwiązał się w okresie ochronnym.

Zakaz wypowiadania umowy o pracę pracownikowi w wieku ochronnym nie ma zastosowania w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 411 kodeksu pracy).

Z art. 39 kodeksu pracy wynika także zakaz wypowiadania warunków pracy i płacy pracownikowi znajdującemu się w wieku ochronnym. Od tej zasady dwa wyjątki wprowadza art. 43 kodeksu pracy.

Pierwszy z wyjątków związany jest z wprowadzeniem nowych zasad wynagradzania. W wyroku z dnia 28 kwietnia 2016 roku Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż „przez "zasady wynagradzania" z art. 43 pkt 1 kodeksu pracy należy rozumieć wynikające z przepisów prawa pracy reguły określające wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy (art. 78 § 2 kodeksu pracy). Przepis ten nie obejmuje "zasad przyznawania innych świadczeń związanych z pracą", w tym np. odpraw pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę. Art. 43 pkt 1 kodeksu pracy nie stanowi zatem podstawy do wypowiedzenia pracownikowi, o którym mowa w art. 39 kodeksu pracy, warunków pracy lub płacy w zakresie dotyczącym odprawy emerytalno-rentowej.” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2016 roku, sygn. akt: I PK 127/15).

Aby pracodawca mógł wypowiedzieć pracownikowi w wieku ochronnym warunki pracy i płacy z uwagi na zmianę zasad wynagradzania, zmiana ta musi dotyczyć ogółu pracowników zatrudnionych u niego lub tej ich grupy, do której pracownik w wieku ochronnym należy (art.43 pkt 1 kodeksu pracy).

Drugi z wyjątków z art. 43 kodeksu pracy ma zastosowanie w przypadku stwierdzenia orzeczeniem lekarskim utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinionej przez niego utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania (art. 43 pkt 2 kodeksu pracy). Tryb wydawania orzeczeń lekarskich o utracie przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy określają przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Pracownikowi w wieku ochronnym można również wypowiedzieć warunki pracy i płacy w przypadku, gdy u danego pracodawcy mają miejsce zwolnienia w trybie określonym ustawą z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwaną dalej ustawą o zwolnieniach zbiorowych. Zgodnie z art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach zbiorowych w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, pracownicy w ciąży, pracownikowi w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego.

Jeżeli wypowiedzenie warunków pracy i płacy na podstawie art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwalnianych zbiorowych powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje, do końca okresu, w którym korzystałby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z Kodeksu pracy (art. 5 ust. 6 ustawy o zwolnieniach zbiorowych).