Skopiuj link
Obowiązek w pełni odzwierciedla jedną z podstawowych zasad prawa pracy, a mianowicie konieczności zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeby pracowników, stosownie do możliwości i warunków pracodawcy (art. 16 kodeksy pracy).
„Pracodawcy nie mają zatem bezwzględnego obowiązku prowadzenia działalności socjalnej na rzecz pracowników, gdyż przepisy Kodeksu jedynie postulują prowadzenie takiej działalności, aby nie dopuścić do zupełnej dowolności w omawianym zakresie, obowiązek zaspokajania potrzeb socjalnych pracowników został warunkowo ujęty w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Uprawnia ona pracodawców do modyfikacji w prawie wewnątrzzakładowym (w układach zbiorowych pracy) obowiązków wynikających z ustawy, aby umożliwić prawodawcom uzależnienie działalności socjalnej od posiadanych warunków i możliwości.” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 7 lutego 2013 roku, sygn. akt III AUa 681/12)
Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest jednym z podstawowych instrumentów realizacji omawianego obowiązku pracodawcy. W mniejszych zakładach pracy jest nim wypłata tzw. świadczenia urlopowego. W zależności od liczby zatrudnionych pracowników pracodawca powinien przeznaczyć określone środki (obciążające koszty jego działalności) na prowadzenie działalności socjalnej w formie specjalnego funduszu – zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub na wypłaty świadczenia urlopowego. (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. Krzysztof Walczak)
Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych stanowi swego rodzaju wyłom od kodeksowych założeń co do prowadzenia działalności socjalnej w granicach możliwości i środków pracodawcy. Mocą wspomnianej ustawy ustawodawca nałożył na pracodawców zatrudniających, według stanu na dzień 1 stycznia danego roku, co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, obowiązek tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku, co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej. Natomiast pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych tworzą Fundusz, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Fundusz tworzony jest na rzecz ogółu uprawnionych, przy czym uprawnieni do korzystania ze świadczeń, usług oraz dopłat przewidzianych w regulaminie Funduszu są nie tylko pracownicy, ale również członkowie ich rodzin czy też emeryci/renciści – byli pracownicy. Prawo do korzystania ze świadczeń finansowanych ze zgromadzonych w nim środków jest zatem zbiorowym prawem załogi. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych za działalność socjalną uznaje się usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Ustawa określa również zasady wydatkowania środków ZFŚS.
Warto zwrócić uwagę, że „omawiany przepis nie daje pracownikowi prawa podmiotowego do uzyskania od pracodawcy dofinansowania z funduszu socjalnego do określonych indywidualnie potrzeb socjalnych, np. w zakresie wypoczynku (por. wyr. SN z 17.10.1977 r., I PR 89/77, OSNC 1978, Nr 4, poz. 78). Nie można natomiast wykluczyć, że charakter roszczeniowy nada niektórym świadczeniom z funduszu socjalnego prawo wewnątrzzakładowe albo umowa o pracę (por. wyr. SN z 15.7.1987 r., I PRN 25/87, OSNC 1988, Nr 12, poz. 180). Świadczeń socjalnych może natomiast domagać się załoga jako podmiot zbiorowy, zwłaszcza jeśli pozwalają na to "możliwości i warunki" pracodawcy.” (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. Krzysztof Walczak)